نظریه منسجم فقهی درباره آزادی نداریم
تاریخ انتشار: ۳ اردیبهشت ۱۴۰۳ | کد خبر: ۴۰۱۷۶۲۱۰
محمود حکمت‌نیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، سوم اردیبهشت‌ماه در نشست علمی «قلمرو و محدودیت‌های قانونی آزادی‌های شهروندان» که از سوی پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر برگزار شد، با بیان اینکه وقتی از آزادی سخن گفته می‌شود، باید مشخص شود چه چیزی آزادی نیست، گفت: اینکه انسان چه رابطه‌ای در بحث آزادی با خداوند از منظر کلامی و فلسفی دارد بحثی متفاوت از آن چیزی است که ما قصد داریم در این نشست بحث کنیم؛ سخن ما فارغ از رابطه خالق و مخلوق است و مراد از آزادی در بحث ما آزادی به عنوان یک کشنگر حقوق است و اینکه حاکمیت چگونه می‌تواند رفتار افراد را به صورت قانونی تنظیم کند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
وی افزود: در اینجا چند سطح بحث وجود دارد؛ اول بحث فلسفه حقوقی آزادی و دوم نظریه آزادی در حقوق مورد بحث است یا اینکه نظام حقوقی خاصی که ما با آن روبرو هستیم یعنی نظام حقوقی اسلام چه تلقی از این مقوله دارد و در نهایت جمهوری اسلامی ایران با این مقوله چه کرده است؟ پس یکی از سطوح بحث، فلسفی است و فلسفه را کسانی بحث می‌کنند که معتقدند ما قبل از آنکه دولت بخواهد به محدودکردن رفتارها بپردازد، باید تحلیل عقلی داشته باشیم و تحلیل عقلی، کار فلسفه است.
وی با بیان اینکه بحث دیگر نظریه‌های حق‌ها است یعنی می‌گوید سنخ حقوق، ساختنی است نه اینکه از قواعد عقلی تشخیص داده شوند، افزود: باید تحول و تغییر و برداشت یک تمدن بشری از مقوله آزادی حق‌ها را به دست آوریم، مانند حرفی که اصولیون نسبت به منابع گفته‌اند. یعنی فقیه اصطلاحی را درست می‌کند و با آن مفهوم، مصادیق آن را در شریعت تطبیق می‌دهد.
حکمت‌نیا با بیان اینکه در عناوین حقوقی رفتارهایی داریم که حق نامیده می‌شوند، گاهی آزادی اجتماعی و گاهی هم نامی برای آن انتخاب نشده است، اظهار کرد: سؤال این است که این نظام حقوقی که به صورت تاریخ تمدنی به وجود آمده است، واژه حق و آزادی را چگونه تحلیل می‌کند؛ برخی نظریات شبیه نظر اصولیون ما درباره حق است یعنی حقوق را به آثار شناسایی می‌کنند و برخی می‌گویند ما حق را مانند عنصر در نظر می‌گیریم که از یکسری اتم درست شده‌اند و این اتم‌ها در کنار هم یک حق را ایجاد می‌کنند لذا ما ابتدا باید اتم‌های حقوقی را بشناسیم و آن را تجزیه کنیم.
عدم دخالت دولت به خاطر برخی مصالحاین پژوهشگر حقوق اسلامی تصریح کرد: تحقیق مفصلی از سال ۱۹۲۰ در این باره انجام شده و نشان داده است که ۴ عنصر از تحلیل این عناصر به دست می‌آید؛ توانایی، مصونیت، آزادی و مطالبه. مطالبه یعنی اینکه من حقی دارم و آن را طلب می‌کنم؛ مصونیت یعنی جایی که قانون می‌تواند برای شخص محدودیت قائل شود ولی مصونیت قائل می‌شود، دلیل این هم می‌تواند وجود مصلحت در مداخله باشد نه اینکه دولت حق دخالت ندارد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه الزاماً در نظام‌های حقوقی وقتی از آزادی سخن بگوییم معلوم نیست از این اتم‌ها سخن بگوییم، اضافه کرد: مثلاً افراد می‌گویند ما آزادی قرارداد داریم؛ این آزادی به معنای توانایی است ولی شما نام آن را حق آزادی گذاشته‌اید. بنابراین در تحلیل حقوق باید آن را سنخ‌شناسی کنیم. لذا الزاماً همه چیزهایی که در قوانین به عنوان آزادی بیان می‌شود، سنخ یکسانی ندارند مثلاً در قانون اساسی در فصل سوم سخن از حقوق ملت بیان شده است ولی برخی می‌گویند چرا نگفته آزادی‌ها؟ چون نظام حقوقی لزوماً از هر حقی تعبیر به آزادی نمی‌کند و ما حقوقدانان وظیفه داریم آن را در نظام حقوقی معنا کنیم.
حکمت‌نیا با بیان اینکه برخی فقها تعزیر را به عنوان مصلحت در دست حاکم می‌دانند، گفت: در بحث آزادی بیان هم می‌گوییم آزادی بیان در جایی است که مصلحت در آزادی وجود دارد ولو مصلحت و مفسده راجح دارد؛ بحث فلسفه آزادی بیان آن است که کدام مصلحتی وجود دارد که مفسده را خنثی می‌کند. بنده ۱۷ نظریه فلسفی را در اینجا بیان کرده‌ام؛ مثلاً کسانی که خود را حقیقت‌گرا می‌دانند معتقدند حقیقت در تعارضات گفتاری شکل می‌گیرد.
آزادی بیان جلوی لغزیدن حاکمان را میگیردحکمتنیا با بیان اینکه برخی نظریات سیاسی معتقد است که اگر آزادی بیان وجود نداشته باشد، حاکمان همیشه در شیب لغزنده هستند، اضافه کرد: آزادی بیان به تعبیر آنان جلوی این شیب لغزنده را می‌گیرد و ابزاری برای اجرای عدالت است؛ در برابر آن نظریه دلسردشدن مطرح است یعنی وقتی من ببینم با زدن هر حرفی مورد هجمه قرار می‌گیرم، ترجیح می‌دهم حرفی نزنم؛ درست مانند شرایط امروزی امر به معروف و نهی از منکر چون همه فکر می‌کنیم اگر تذکری بدهیم به دیگری برمی‌خورد؛ اگر جامعه به این سمت پیش رفت که برخی می‌دانند دیگری به خطا می‌رود و می‌گویند رها کنید بگذارید خطا برود آن هم به خاطر اینکه آن فرد یا گروه بدشان می‌آید، نقص است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه هدف از امر به معروف و نهی از منکر به کمال‌رساندن طرف مقابل است، اظهار کرد: اگر در طرف مقابل ظرفیت لازم ایجاد نشود، ضعف او هست لذا کار فرهنگی باید ظرفیت افراد را توسعه دهد. بنابراین مراد ما از آزادی، آزادی حقوقی نظام حقوقی است.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: در فقه نهادی برای طراحی نسبت دولت و مردم وجود ندارد و از مجموعه قواعد استنباط می‌شود؛ الان اگر در فقه دنبال آزادی بیان بگردید با این تعبیر وجود ندارد و می‌توان گفت دولت وجود دارد و یکسری مصالح راجح و یکسری مفاسد راجح وجود دارد و ما در تنظیم‌گری به این نتیجه می‌رسیم که حد مفسده‌ای را که با ظاهر مفسده است به خاطر یک مصلحت عقلی رعایت کنیم. بنابراین در فقه نظریه منسجمی در مورد آزادی نداریم.
آیا حکم‌الله می‌تواند آزادی را محدود کند؟در ادامه آیت‌الله محمد عندلیب همدانی، استاد درس خارج حوزه علمیه در سخنانی به نقد مطالب پرداخت و با بیان اینکه شما سعی کرده‌اید مطالب را منصفانه، گویا و مختصر تبیین کنید که این امر، از امتیازات این تحقیق است، گفت: آن چه در مورد تحدید حد مانند عدوان، اضرار، اختلال نظم، تضاد با ارزش‌های اخلاقی مورد قبول عموم جامعه فرمودید، صحیح ولی آیا حکم خدا می‌تواند آزادی‌ها و حقوق اجتماعی را محدود کند یا خیر؟ ما در جامعه دینی خودمان این بحث را مطرح می‌کنیم ولی گاهی این بحث در بیرون از محدوده جامعه دینی است. اساساً اگر بخواهد حکم‌الله، تحدیدی داشته باشد، تحلیل شما چیست؟
وی افزود: اینکه حکم‌الله چگونه می‌تواند یک حق و آزادی را تحدید کند باید تفسیر شود؛ مثلاً شما در مورد ارتداد، گاهی آن را ضیق معنا می‌کنید همانطور که برخی فقها مانند آقای منتظری ضیق معنا کرده است ولی گاهی وسیع تفسیر می‌شود، در این صورت آیا این قابل تحلیل است؟ همچنین به درستی مطالبی در مورد راهنمایی و موعظه فرمودید. حضرت امام حسین(ع) در روز عاشورا وقتی دشمنان هلهله می‌کردند فرمودند: سخنان مرا بشنوید و هلهله نکنید و بگذارید حق شما را ادا کنم یعنی دشمن هم بر امام(ع) حق موعظه کردن دارد. اگر ما تبیین درستی از بحث امر به معروف و نهی از منکر و موعظه و نصیحت داشته باشیم، بهتر خواهیم توانست جایگاه حقوقی بحث را هم بیان کنیم.
استاد درس خارج حوزه علمیه با بیان اینکه روایاتی که استبداد به رأی را رد و دعوت به مشورت کرده است در نوشته شما وجود ندارد، اظهار کرد: همچنین بحث حریت اخلاقی که در فرمایشات امیرمؤمنان(ع) زیاد به کار رفته است، آیا آزادی از غل و زنجیرهایی که قرآن فرموده است باز خودش نمی‌تواند تحدیدکننده آزادی اجتماعی باشد؟ در نوشتار، شما از آثار مرحوم محقق اصفهانی نام بردید ولی جای رساله حق و حکم ایشان در اول مکاسب خالی بود. وی معتقد است که حق، ثابت است و مشترک معنوی و همه بحث خود را هم حول این مسئله تنظیم کرده است.
عندلیب همدانی تصریح کرد: روشن است که مراد شما در سخنانتان، آزادی مخالف است وگرنه آزادی موافقان که جای بحث ندارد و طبیعتاً وجود دارد؛ به نظر بنده استدلال به سیره نبوی و علوی در این بحث خالی است و بیان نفرمودید که چگونه با مخالف برخورد می‌کردند. شما به درستی سخن از تحدید آزادی سخن گفتید اما اگر از شما بپرسند همه دعوا سر این است که دولت می‌گوید من جلوی این آزادی را گرفتم چون اختلال در نظم آزادی دارد ولی مخالفان می‌گویند ما دنبال اخلال نیستیم بلکه حرفمان را می‌خواهیم منتقل کنیم؛ در این صورت مرجع تشخیص در اینجا چه کسی است؟ که قول فصل باشد، آیا خود دولت و حکومت، معیار است؟ یعنی قوه مجریه و قضائیه یا نهادی که وظیفه‌اش دفاع از حقوق مردم باشد و وابسته به دولت هم نباشد.
استاد حوزه علمیه گفت: شما فرمودید یکی از اتم‌های حق، استیفای حق است؛ ما چگونه از دولت انتظار استیفای حقوق داشته باشیم و در عین حال معیار تشخیص را برعهده دولت بگذاریم؟ آیا قانون اساسی در این زمینه سخنی دارد یا باید مرجعی تعریف شود؟
منبع: ایکنا (خبرگزاری بین‌المللی قرآن)منبع: قدس آنلاین
کلیدواژه: آزادی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نظام حقوقی حکمت نیا اتم ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۴۰۱۷۶۲۱۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
آیت‌الله فاضل لنکرانی: «امید» در میان اساتید حوزه در حال از بین رفتن است/ تعداد شاگردان استادی که سالیانی 100 شاگرد داشت به 10 نفر رسیده! حدود 150 استاد در سال گذشته تدریس داشتند، اما در سال جاری تا 2 ماه از تدریس محروم بودند
آیت الله فاضل لنکرانی وضعیت اساتید در بدنه حوزه را نامطلوب توصیف و بیان کرد: حدود ۱۵۰ استاد در سال گذشته تدریس داشتند اما در سال جاری بعضا تا دو ماه از تدریس محروم بودند؛ استادی که سالیانی حدود ۱۰۰ شاگرد در درس خود داشته است، در سال جاری به ۱۰ نفر رسیده است در حالی که علمیت این استاد ثابت شده است. مراجع، رهبر انقلاب و مسئولین حوزه باید به این مسائل توجه کنند.
مراسم تجلیل از اساتید منتخب مرکز فقهی ائمه اطهار در سالن فقاهت این مرکز برگزار شد. آیت الله محمدجواد فاضل لنکرانی رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در این مراسم اظهار داشت: لازم است از اساتید برجسته ای که با مجتمع آموزشی ائمه اطهار ارتباط داشته و برای تعلیم و تعلم طلاب زحمت می کشند تشکر کنم. هر چه زحمت بیشتری برای رشد علمی طلاب کشیده شود، نتیجه بیشتری خواهد داشت.
وی با بیان اینکه طلاب زحمتکشی در حوزه علمیه قم و مرکز فقهی ائمه اطهار مشغول به علم آموزی هستند، بیان داشت: همه دست به دست هم می دهند که مجموعه ائمه اطهار در ساحت های تهذیبی، علمی، پژوهشی و سیاسی در میدان حاضر باشد. مرکز آموزشی ائمه اطهار در میدان تفسیر، کلام و فقه حضور دارد و در این مسیر از اساتید صاحب فن استفاده می کند.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با تأکید بر اینکه مسائل مهم سیاسی مرتبط با نظام در مرکز فقهی ائمه اطهار به طور جدی دنبال می شود، بیان داشت: دانش آموختگان این مرکز در قوه قضائیه مشغول به کار شده و تأثیرگذار بودند و حتی در انتخابات خبرگان شرکت کردند؛ همچنین موضوعات مورد نیاز نظام در هیچ مؤسسه ای به اندازه مرکز ائمه اطهار مورد توجه قرار نگرفته است و این امور سبب افتخار ما است.
آیت الله فاضل لنکرانی هدف هر استاد را تربیت طلبه برای نشستن در همان کرسی و ارائه مباحث به آیندگان دانست و تصریح کرد: به دنبال این هستیم که طلاب سطح و خارج بتوانند به توانایی و مهارت تدریس برسند و بتوانند آموخته های خود را منتقل کنند؛ به برکت وجود اساتید برجسته، نسل هایی از اساتید در شرف تکوین در مجموعه آموزشی ائمه اطهار هستند که برای ما توفیق بزرگی است. هدف مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی تربیت افرادی بود که برای اسلام عَلَم بشوند.
وی در ادامه با بیان اینکه مرکز فقهی ائمه اطهار هیچ ارتباط مالی و تشکیلاتی با نهادهای دولتی نداشته، بیان داشت: بسیاری از کشورهای دنیا تشنه حضور یک روحانی قوی و صاحب معلومات هستند، تا محوری باشد که مردم دور آن جمع شوند و به آن پناه بیاورند. در اهداف این مرکز چنین مسأله ای وجود دارد زیرا همانطور که مشتاق خدمت به نظام اسلامی و مردم هستیم، حاضر به خدمت به حوزه علمیه نیز هستیم.
وی با تأکید بر اینکه امید در اساتید حوزه در حال از بین رفتن است، ادامه داد: در گذشته استاد در حوزه برای تدریس خود میدان داشت و تلاش می کرد که خودش و دیگران را از نظر علمی ارتقاء دهد اما امروز این مهم کمرنگ و نگران کننده شده است؛ بارها این مبحث تذکر داده شده است اما این صدا به جایی نمی رسد. اگر زمینه تقویت استاد در حوزه را از بین ببریم، حوزه دیگر ارزش ندارد. بقاء حوزه به این است که حداقل ۲۰درصد از دروس خارج تولید مبنا کنند.
وی وضعیت اساتید در بدنه حوزه را نامطلوب توصیف کرد و بیان داشت: حدود ۱۵۰ استاد در سال گذشته تدریس داشتند اما در سال جاری بعضا تا دو ماه از تدریس محروم بودند؛ استادی که سالیانی حدود ۱۰۰ شاگرد در درس خود داشته است، در سال جاری به ۱۰ نفر رسیده است در حالی که علمیت این استاد ثابت شده است. مراجع، رهبری و مسؤولین حوزه باید به این مسائل توجه کنند. اساتید باید از جهت معیشت تأمین شوند.
آیت الله فاضل لنکرانی با بیان اینکه برخی از تلاش های آیت الله اعرافی در تأمین معیشت اساتید به ثمر رسیده است، تأکید کرد: کار اصلی، رشد علمی استاد است اما در مواردی مشاهده شد که درس استاد تعطیل شده است.
رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار با بیان اینکه لازم است برای آینده حوزه علمیه، بزرگانی در فقه و تفسیر تربیت کنیم، تأکید کرد: تلاش های زیادی در حال انجام است اما تداوم این نابسامانی چشم انداز امیدوارکننده ای برای آینده حوزه ایجاد نمی کند. نمی خواهیم زحمات را انکار کنیم اما لازم است از باب دلسوزی برخی مسائل مطرح شود.
آیت الله فاضل لنکرانی با قرائت آیه شریفه «وَفَوْقَ کُلِّ ذِی عِلْمٍ عَلِیمٌ» بیان داشت: بالاتر از هر صاحب علمی یک علیم وجود دارد و این انسان را ترغیب می کند که هر چه بیشتر سراغ علم و دانایی برود؛ شرافت علم به این است که حد معینی ندارد و اگر انسان تمام عمر خود را صرف علم آموزی کند، باز هم وقت کم می آورد.
گفتنی است در پایان این مراسم، از حضرات آیات و حجج اسلام آقایان نجفی یزدی به عنوان استاد منتخب خارج تخصصی، قائنی استاد منتخب خارج عمومی، نظری منفرد استاد منتخب تفسیر، شورگشتی و میری اساتید منتخب سطوح عالی، حسینی بادکوبه ای استاد منتخب تمهید خارج، محمد دشتی استاد منتخب تاریخ و سیدلطف الله جلالی استاد منتخب کلام تجلیل به عمل آمد.
تصاویر پدر ساواکی مهران غفوریان